Lời nói đầu .
Vật lý hạt nhân là một nhánh quan trọng trong khoa học vật lý , nó chỉ ra những quan hệ tương tác giữa các hạt , phản hạt cùng những cấu thành khác trong thế giới hạt vi mô . Nhưng để hiểu được các ý nghĩa của chúng bằng việc sử dụng các công thức , ký hiệu toán học và các kiến thức vật lý cao cấp khác là cả một sự khó khăn với quảng đại quần chúng . Loạt bài sau đây gồm 20 đề tài được các tác giả là những nhà vật lý hạt hiện đang tham gia nghiên cứu về lĩnh vực này thể hiện qua những bài đăng rất thú vị . Xin trân trọng giới thiệu đến bạn đọc .
Trần hồng Cơ .
Tham khảo - Trích lược .
Ngày 18/08/2013.
Đường dẫn :
Bài 1 . Sơ đồ Feynman .
Bài 2 . Nhiều sơ đồ FEYNMAN hơn nữa .
Bài 3 . QED + μ giới thiệu về muon .
Bài 4 . Boson Z và sự cộng hưởng .
Bài 5 . Các chàng ngự lâm Neutrinos .
Bài 6 . Tí hon boson W - làm rối tung mọi thứ .
Bài 7 . Các chú lính quarks - Một cuộc gặp gỡ thú vị .
Bài 8 . Thế giới của keo .
Bài 9 . QCD và sự giam hãm .
Bài 10 . Những hiểu biết được biết đến về Mô hình Chuẩn .
Bài 8 . Thế giới của keo .
8.1 Thế giới của Keo
Thật là hơi chậm một chút khi đăng bài tiếp theo giới thiệu các mô hình tiêu chuẩn thông qua sơ đồ Feynman , vì vậy hãy tiếp tục cuộc thảo luận của chúng ta về lý thuyết lực " mạnh" hạ hạt nhân (subnuclear) , sắc động học lượng tử, hay QCD . Đây là lực liên kết các quark thành proton và neutron , cũng là nguồn gốc của những cơn đau đầu về lý thuyết và thực nghiệm tại LHC .
Thời gian qua chúng ta đã gặp các quark và " màu sắc ", một loại sắc tích có thể mang ba giá trị : đỏ , xanh lá cây và xanh dương. Cũng giống như lực điện từ (trong đó có chỉ có một loại điện tích ) kéo electron tích điện âm đến proton mang điện tích dương để tạo thành các nguyên tử trung hòa về điện , QCD buộc các quark chỉ được giới hạn vào trạng thái liên kết sắc trung tính :
Ba quark , mỗi một loại có một màu riêng . Chúng được gọi là các baryon . Ví dụ phổ biến là các proton và neutron
.
Một quark và phản quark cùng màu ( ví dụ như một quark đỏ và quark phản đỏ ) . Chúng được gọi là meson .
Nói chung các baryon và meson được gọi là hadron .
Bạn đã biết hai hạt : proton và neutron . Proton là một sự kết hợp ( uud ) trong khi các neutron là một sự kết hợp ( ddu ) .
**Các trạng thái bị ràng buộc của một quark và một phản- quark : chúng được gọi là meson .
Vì lực mạnh là rất mạnh mẽ , nên những trạng thái liên kết sắc trung tính được hình thành rất nhanh chóng và đó là tất cả những gì chúng ta thấy trong các máy dò . Cũng như lực điện từ, lực mạnh trung hòa bởi một hạt : một boson gọi là gluon , được biểu diễn với hình thức sang trọng dưới đây ( nói theo ngôn ngữ hình ảnh rất xinh xắn của The Particle Zoo ) .
8.2 Tại sao lại là gluon ?
Gluon được đặt tên như vậy bởi vì chúng kết dính meson và baryon vào cùng những trạng thái liên kết. Trong sơ đồ Feynman chúng ta vẽ gluon như dòng xoắn ốc .
Dưới đây là nguyên mẫu đỉnh gluon-quark của chúng ta .
Chúng ta thấy rằng các gluon lấy một quark đến có một sắc tích và biến nó thành một quark đi có sắc khác. Theo các quy tắc liên quan đến sơ đồ Feynman, chúng ta có thể di chuyển đường xoay quanh (luôn luôn giữ hướng của mũi tên tương đối so với đỉnh giống nhau ) và giải thích đỉnh này như sau
Một quark đỏ và một phản quark xanh (với sắc phản xanh) triệt tiêu thành một gluon
Một quark đỏ phát ra một gluon và biến thành một quark xanh
Một quark đỏ hấp thụ một gluon và biến thành một quark xanh
Một gluon phân hủy thành một quark xanh và một phản quark đỏ .
Chúng ta có thể quan sát mô hình tương tác giữa các quarks và gluons như dưới đây .
 |
| Mô hình chuyển động QCD trong hạt nhân . Theo wiki. |
Xem như một bài tập đơn giản, bạn có thể đưa ra hai cách giải thích khác mà tôi đã dành lại .
Chúng ta hãy thực hiện cẩn thận các điều sau đây:
1.Các quark không cần phải có màu sắc khác nhau, nhưng một mũi tên phải được hướng vào trong khi mũi tên khác được chỉ ra ngoài . (Các quark mang điện tích, và hãy nhớ rằng một trong những cách để hiểu các mũi tên là xem đó như dòng của điện tích.)
2.Các quark liên quan đến đỉnh có thể có bất kỳ hương vị nào ( lên, xuống, lạ, duyên , đỉnh, đáy ), nhưng cả hai đều phải có hương vị tương tự. Điều này bởi vì QCD được xem như là " mù hương vị ", nó xử lý tất cả các hương vị như nhau và không trộn lẫn chúng với nhau . (So sánh với boson W!)
3.Những giải thích cho đỉnh ở trên đều đúng, ngoại trừ không đỉnh nào trong số đó được phép mang tính chuyển động. Điều này là do các gluon không có khối lượng. Nói cách khác, bảo toàn năng lượng và động lượng sẽ bị vi phạm nếu bạn xem xét những quy trình đó . Điều này cũng chính xác cho cùng lý do là chúng ta không thể có sơ đồ photon đơn đỉnh trong QED.
 |
| Gluons giữ các quarks lại để hình thành proton . |
Bài tập về nhà 1 .
Các quark lên và xuống tán xạ bởi các gluon . Vẽ tất cả các sơ đồ cho các quá trình sau đây được trung hòa bởi một gluon đơn (tức là chỉ có một dòng gluon đơn bên trong )
uu → uu (một biểu đồ)
u phản- u → u phản- u (hai sơ đồ)
u phản- u → d phản- d (một sơ đồ)
u phản- d → u phản- d (một sơ đồ)
Bạn có thể gán các màu khi cần thiết (giải thích lý do tại sao nó là quan trọng hay là không quan trọng). Tại sao nó không thể vẽ được một ơ đồ mô tả u phản- d → d phản- u s (lưu ý rằng quá trình này là được phép nếu bạn thay thế các gluon bởi một boson W)?
[Gợi ý: bạn có thể xem xét lại một số các cuộc thảo luận của chúng ta về QED và muon; các sơ đồ đều rất giống với các photon được thay thế bằng gluon!]
8.3 Gluon mang sắc gì ?
Chúng ta có thể tiếp tục thực hiện tương tự với QED. Chúng ta đã giải thích rằng đỉnh QED phải là trung hòa điện tích : một mũi tên hướng vào bên trong mang một điện tích nào đó , trong khi các mũi tên hướng ra ngoài phải mang cùng suất điện tích . Các đỉnh gluon trên đây trung hòa về điện theo ý nghĩa này, nhưng dường như không có sắc trung tính! Nó mang lại một số sắc tích màu đỏ - trong khi tách ra một số sắc tích màu xanh.
Giải pháp cho vấn đề này là gluon tự mang sắc tích ! Bây giờ đây là điểm rất khác so với QED. Đó là hơi giống như boson W một chút , là hạt có mang điện tích , và như vậy có thể tương tác với các photon. Chúng ta có thể nhìn thấy từ đỉnh QCD ở trên đây rằng trên thực tế gluon phải mang hai sắc tích : trong ví dụ đó các gluon mang một sắc tích xanh đi vào và một sắc tích đỏ đi ra , hoặc, nói cách khác là sắc tích màu xanh và sắc tích phản-đỏ. Đây là những sắc tích mà nó phải thực hiện để các đỉnh là sắc trung tính.
Do đó thực sự có nhiều loại gluon mà chúng ta có thể phân loại theo sắc và phản sắc mà chúng có thể mang theo . Vì có ba sắc (và tương ứng với ba phản sắc), chúng ta hy vọng rằng sẽ có được chín loại gluon. Tuy nhiên, vì lý do nào toán học, nó chỉ ra rằng chỉ có tám loại .
Lý do toán học vì gluon thuộc về các biểu diễn liên hợp của nhóm SU (3) và như vậy số lượng chỉ 3^2-1 = 8. Chúng có liên quan đến không gian ma trận Hermite 3 × 3 không vết ( traceless) . Sự "mất tích" gluon là chồng chất lượng tử của "đỏ / phản- đỏ + xanh / phản-xanh + xanh cây / phản- xanh cây." Nếu đó là tất cả những điều vô nghĩa đối với bạn, thì không sao - đây chỉ là những chi tiết nhỏ mà chúng ta sẽ không cần đến đâu .
Thực tế là gluon tự mang sắc có nghĩa là một cái gì đó rất quan trọng: gluon cảm nhận được lực mạnh, có nghĩa là gluon tương tác với gluon khác! Nói cách khác, chúng ta có thể vẽ được các sơ đồ đỉnh ba - gluon và bốn-gluon như sau đây
8.4 Truy tìm gluon và các tính chất của chúng .
Bây giờ, bạn có thể tự hỏi : nếu lực mạnh là rất mạnh mẽ để gluon liên kết các quark lại với nhau , và nếu gluon cũng tương tác với bản thân nó , liệu là nó có thể cho các gluon ràng buộc nhau vào một số loại trạng thái ràng buộc không ? Câu trả lời là có , mặc dù chúng ta vẫn chưa xác nhận điều này bằng thực nghiệm. Các trạng thái liên kết được gọi là glueballs ( tạm dịch quả cầu keo ) và có thể là các đối tượng khá phức tạp .
Về mặt lý thuyết chúng ta có lý do để tin rằng chúng cần phải tồn tại ( và cuối cùng phân rã thành meson và baryon ) , và mô phỏng rất tinh vi của QCD cũng đã gợi ý rằng chúng nên tồn tại ... nhưng về mặt thực nghiệm chúng rất khó để nhìn thấy trong một máy dò và chúng ta vẫn chưa để xác nhận bất kỳ chỉ dấu nào về cầu keo (glueball) . Rất gần đây một số nhà lý luận đã gợi ý rằng có thể đã tìm thấy những gợi ý ở máy gia tốc BES tại Bắc Kinh.
8.5 Lời kết + Chú thích cho bài viết sau .
Câu hỏi đặt ra là : nếu vũ trụ không có các hạt vật chất và chỉ có gluon , là cái mà sau đó sẽ hình thành các trạng thái glueball ràng buộc , thì liệu có những hạt bất kỳ không có khối lượng quan sát được trong tự nhiên không ? Chắc chắn là có ! Các gluon tự nó không có khối lượng , nhưng chúng không phải là trạng thái khả kiến , chỉ có các quả cầu keo (glueballs) là có thể quan sát được . Tất cả mọi thứ chúng ta biết về QCD - mà không phải là toàn bộ câu chuyện cho thấy các quả cầu keo (glueballs) luôn luôn có một chỉ số khối khác không, nhưng chúng ta lại không biết làm thế nào để chứng minh điều đó . Câu hỏi này , trên thực tế , là một trong những giải thưởng Clay của bài toán Toán Thiên niên kỷ , thật đúng với câu hỏi hóc búa trị giá một triệu đô la .
Lần tiếp theo chúng ta sẽ xem xét đến thế giới tuyệt vời của các hadron và những gì có thể phát hiện tại LHC . Thân ái chào các bạn .
Theo FLIP TANEDO | USLHC | USA
http://www.quantumdiaries.org/2010/10/03/world-of-glue/
8.6 Tiểu sử chàng gluon theo wikipedia .
8.6.1 Tính chất .
Gluon / ɡlu ː ɒnz / là các hạt cơ bản hoạt động như các hạt trao đổi ( hoặc các boson gauge ) đối với lực mạnh giữa các quark , tương tự như việc trao đổi photon trong lực điện từ giữa hai hạt tích điện.
Về mặt kỹ thuật , gluon là vector boson gauge trung hòa tương tác mạnh của các quark trong sắc động học lượng tử ( QCD) . Gluon tự mang sắc tích của sự tương tác mạnh . Điều này không giống như các photon , là cái trung hòa tương tác điện từ nhưng lại thiếu điện tích . Do đó gluon tham gia vào các tương tác mạnh bổ sung để trung hòa nó , làm cho việc phân tích QCD khó khăn hơn đáng kể so với QED ( điện động lực học lượng tử ) .
Trong các sơ đồ Feynman , các gluons phát xạ được biểu diễn như các đường xoắn ốc - spirals. Sơ đồ này mô tả sự triêt tiêu của một electron và positron.
| |
| Thành phần | Hạt cơ bản . |
|---|---|
| Thống kê | Bosonic |
| Tương tác | Mạnh |
| Ký hiệu | g |
| Lý thuyết hóa | Murray Gell-Mann (1962)[1] |
| Được phát hiện |
e+e− → Y(9.46) → 3g: 1978 atDORIS (DESY) by PLUTO experiments (see diagram 1 and recollection[2])
e+e− → qqg: 1979 at PETRA (DESY) by TASSO, MARK-J, JADE andPLUTO experiments (see diagram 2 and review[3])and |
| Các loại | 8 |
| Khối lượng | 0 MeV/c2 (Theoretical value)[4] < 0.0002 eV/c2 (Experimental limit)[5] |
| Điện tích | 0 e[4] |
| Sắc tích | octet (8 linearly independent types) |
| Spin | 1 |
Gluon là một boson vector , giống như photon , nó có spin là 1 . Trong khi các hạt có spin-1 có ba trạng thái phân cực thì các boson gauge không có khối lượng giống như các gluon chỉ có hai trạng thái phân cực vì bất biến gauge đòi hỏi phải có sự phân cực theo chiều ngang . Trong lý thuyết trường lượng tử , bất biến gauge không bị phá vỡ đòi hỏi các boson gauge phải có khối lượng bằng không ( thí nghiệm hạn chế phần còn lại khối lượng của gluon ít hơn một vài meV/c2 ) .
8.6.2 Các thông số của gluon .
Không giống như các photon đơn của QED hoặc các boson W và Z của tương tác yếu , có tám loại gluon độc lập trong QCD .
Điều này có thể khó hiểu bằng trực giác . Quark mang ba loại sắc tích ; antiquarks mang ba loại phản sắc . Gluon có thể được coi như mang cả sắc và phản sắc , nhưng để hiểu một cách chính xác cách thức chúng được kết hợp , chúng ta cần xem xét các cơ sở toán học về sắc tích một cách chi tiết hơn .
Sắc tích và sự chồng chất .
Trong cơ học lượng tử, các trạng thái của các hạt có thể được thêm vào theo nguyên tắc chồng chất, có nghĩa là, chúng có thể là một "trạng thái kết hợp " với một xác suất, nếu một số lượng cụ thể được đo, đem lại những kết quả khác nhau. Một ví dụ có liên quan trong trường hợp này là một gluon với một trạng thái màu sắc mô tả bởi :
$\left ( r\bar{b}+b\bar{r} \right )/\sqrt{2}$
Điều này được đọc như là "đỏ - phản xanh cộng với màu xanh-phản đỏ". (Thừa số căn hai là cần thiết cho việc chuẩn hóa , một chi tiết không phải là rất quan trọng để hiểu nội dung bài viết .) Nếu chúng ta có thể thực hiện đo sắc trực tiếp của một gluon trong trạng thái này, sẽ có 50% cơ hội của nó có sắc tích đỏ - phản xanh và một cơ hội 50% sắc tích xanh- phản đỏ.
Trạng thái sắc đơn nội .
Người ta thường nói rằng các hạt tương tác mạnh ổn định (các hadron) quan sát thấy trong tự nhiên là "không sắc", nhưng chính xác hơn là chúng đang ở trong một trạng thái "sắc đơn nội" , điều này có sự tương tự về mặt toán học với một trạng thái spin đơn nội . Những trạng thái như vậy cho phép tương tác với các đơn nội khác, nhưng không phải với các trạng thái sắc khác, bởi vì các tương tác gluon tầm xa không tồn tại, điều này cũng cho ta thấy rằng gluon trong trạng thái đơn nội không tồn tại .
Trạng thái sắc đơn nội là
$\left ( r\bar{r}+ b\bar{b}+g\bar{g}\right )/\sqrt{3}$
Theo cách nói , nếu người ta có thể đo sắc của trạng thái , sẽ có những xác suất tương đương của nó là sắc đỏ-phản đỏ, xanh-phản xanh , hoặc sắc xanh cây-phản xanh cây .
Tám sắc của gluon .
Có tám trạng thái sắc độc lập , tương ứng với các "tám loại" hay "tám sắc" của gluon. Vì các trạng thái có thể được pha trộn với nhau như đã nói ở trên, có rất nhiều cách trình bày các trạng thái này, được gọi là "bộ sắc tám - color octet". Một danh sách thường được sử dụng là:
$\left ( r\bar{b}+ b\bar{r}\right )/\sqrt{2},-i\left (r\bar{b}- b\bar{r} \right )/\sqrt{2}$
$\left ( r\bar{g}+ g\bar{r}\right )/\sqrt{2},-i\left (r\bar{g}- g\bar{r} \right )/\sqrt{2}$
$\left ( b\bar{g}+ g\bar{b}\right )/\sqrt{2},-i\left (b\bar{g}- g\bar{b} \right )/\sqrt{2}$
$\left ( r\bar{r}- b\bar{b}\right )/\sqrt{2},\left (r\bar{r}+b\bar{b}- 2g\bar{g} \right )/\sqrt{6}$
Điều này tương đương với ma trận Gell-Mann ; biên dịch giữa hai điều này là sắc đỏ-phản đỏ là nhập liệu ma trận trên bên trái, sắc đỏ- phản xanh là nhập liệu trên bên phải, sắc xanh-phản xanh cây là nhập liệu chính giữa , và cứ tiếp tục như vậy.
Các tính năng quan trọng trong tám trạng thái đặc biệt là chúng độc lập tuyến tính , và cũng độc lập với trạng thái đơn nội , không có cách nào để thêm tổ hợp bất kỳ của các trạng thái để tạo ra trạng thái bất kỳ khác.
Có rất nhiều lựa chọn có thể khác nhau , nhưng tất cả đều là tương đương về mặt toán học , ít nhất là không kém phức tạp , và cung cấp cho kết quả vật lý như nhau .
Chi tiết lý thuyết Nhóm .
Về mặt kỹ thuật , QCD là một lý thuyết đo với đối xứng gauge SU (3) . Các Quark được giới thiệu như là trường spinor trong hương Nf , mỗi quark thuộc các biểu diễn cơ bản ( bộ ba , ký hiệu 3) của nhóm gauge sắc , SU (3). Gluon là những trường vector thuộc các biểu diễn liên hợp ( octet , ký hiệu là 8) của sắc SU (3). Đối với một nhóm gauge tổng quát , số lượng của hạt mang lực ( như photon hoặc gluon ) luôn luôn bằng với kích thước của biểu diễn liên hợp . Đối với trường hợp đơn giản SU (N) , kích thước của đại diện này là $N^2 - 1$.
Về lý thuyết nhóm , khẳng định rằng không có gluon đơn sắc chỉ đơn giản là tuyên bố rằng sắc động lực lượng tử có một SU (3) chứ không phải là đối xứng U (3) . Chúng ta không được biết có một lý do ưu tiên nào đó cho một nhóm là được ưa thích hơn nhóm kia hay không , nhưng như đã nói ở trên , các bằng chứng thực nghiệm hỗ trợ SU (3).
8.6.3 Sự giam hãm sắc .
Vì gluon tự mang sắc tích , nên chúng tham gia vào các tương tác mạnh . Những tương tác gluon -gluon ràng buộc các trường sắc thành các đối tượng giống chuỗi được gọi là " ống thông lượng-flux tubes" , đưa tác lực không đổi khi bị kéo dài. Do lực này, các hạt quark bị giới hạn trong các hạt tổng hợp gọi là hadron . Những điều này giới hạn một cách hiệu quả phạm vi của sự tương tác mạnh đến $10^{-15}$ mét , gần bằng khoảng kích thước của một hạt nhân nguyên tử . Vượt ra ngoài một khoảng cách nhất định , năng lượng của các ống thông lượng ràng buộc hai quark tăng theo tuyến tính . Ở một khoảng cách đủ lớn, nó sẽ trở nên thuận lợi để kéo một cặp quark- quark ra khỏi chân không hơn là gia tăng chiều dài của ống thông lượng .
Gluon cũng chia sẻ tính chất của sự bị cô lập trong các hadron này . Một hệ quả là gluon không trực tiếp tham gia vào các lực hạt nhân giữa các hadron . Các tác tử trung hòa cho những gluon này là những hadron khác được gọi là meson .
Mặc dù trong pha bình thường của QCD các gluon đơn có thể không đi lại tự do , nhưng người ta vẫn dự đoán rằng có sự tồn tại những hadron mà hình thành nên toàn thể các gluon - gọi là glueballs . Ngoài ra còn có phỏng đoán về các hadron khác lạ trong đó gluon thực ( như trái ngược với những gluon ảo được tìm thấy trong các hadron bình thường ) sẽ là thành phần chính. Vượt qua pha bình thường của QCD ( ở nhiệt độ và áp lực cực đại ) , thể quark gluon plasma được hình thành . Trong một thể plasma như vậy không có các hadron ; quark và gluon trở thành hạt tự do .
Quan sát thực nghiệm .
Quark và gluon ( mang sắc ) thể hiện bản thân bằng cách phân thành nhiều quark và gluon , mà lần lượt hadron hóa thành các hạt bình thường (không sắc ) , tương quan trong các tia . Như đã được chỉ ra vào hội nghị mùa hè năm 1978 , các thí nghiệm PLUTO tại máy va chạm electron-positron Doris ( DESY ) báo cáo bằng chứng đầu tiên rằng phân rã hadron của cộng hưởng rất hẹp Y ( 9.46 ) có thể được hiểu như sự kiện cấu trúc liên kết ba tia được sinh bởi ba gluon . Phân tích sau đó được công bố bởi các thí nghiệm tương tự đã xác nhận cách giải thích này và cũng có cả bản chất spin 1 của gluon .
Vào mùa hè năm 1979 ở mức năng lượng cao hơn tại các máy gia tốc electron-positron PETRA ( DESY ) một lần nữa cấu trúc liên kết ba tia đã được quan sát , bây giờ được hiểu là qq gluon bức xạ hãm và có thể nhìn thấy rõ ràng , bởi các thí nghiệm Tasso , MARK- J và PLUTO ( sau đó vào năm 1980 cũng bởi JADE ) . Spin 1 của gluon đã được xác nhận vào năm 1980 bởi Tasso và các thí nghiệm PLUTO . Năm 1991 một thử nghiệm tiếp theo tại LEP , CERN lần nữa khẳng định kết quả này.
Gluon đóng một vai trò quan trọng trong sự tương tác mạnh giữa các quark và gluon , được mô tả bởi QCD và nghiên cứu đặc biệt tại các máy gia tốc electron HERA - proton tại DESY . Số lượng và phân phối xung lượng của gluon trong proton ( mật độ gluon ) đã được đo bằng hai thí nghiệm , H1 và ZEUS , trong những năm 1996 cho đến ngày nay (2012) . Sự đóng góp gluon đối với spin proton đã được nghiên cứu bởi thí nghiệm HERMES tại HERA . Mật độ gluon trong photon ( khi xử lý hadronic ) cũng đã được đo .
Sự giam giữ sắc được xác nhận qua sự thất bại trong việc tìm kiếm các quark tự do . Quark thường được sản xuất theo cặp ( quark + phản-quark ) để bù đắp sắc lượng tử và số hương vị , tuy nhiên tại Fermilab việc sinh ra của các quark đỉnh đã được chỉ ra nhưng không có glueball nào đã được chứng minh . .
Sự phi giam giữ sắc (deconfinement) đã được tuyên bố vào năm 2000 tại CERN SPS trong những va chạm ion nặng , và nó ngụ ý một trạng thái mới của vật chất : đó là thể quark-gluon plasma , ít tương tác hơn trong nhân , gần như là trong một chất lỏng . Nó được tìm thấy ở Relativistic Heavy Ion Collider ( RHIC ) tại Brookhaven trong những năm 2004-2010 bởi bốn thí nghiệm đương thời . Một trạng thái plasma quark-gluon cũng đã được xác nhận tại CERN Large Hadron Collider (LHC) bởi ba thí nghiệm ALICE , ATLAS và CMS trong năm 2010.
+++++++++++++++++++++++++++
Nguồn :
1. http://www.quantumdiaries.org/2010/10/03/world-of-glue/
2. http://en.wikipedia.org/wiki/Quark
3. http://en.wikipedia.org/wiki/Gluon
4. http://www-outreach.phy.cam.ac.uk/camphy/nucleus/nucleus4_1.htm
5. http://scienceblogs.com/startswithabang/2012/06/27/the-strong-force-for-beginners/
Trần hồng Cơ .
Tham khảo - Trích lược .
Ngày 18/11/2013.
-------------------------------------------------------------------------------------------
Hướng Chân Thiện Mỹ
Độc lập tư duy
Hoài nghi hợp lý
Tự do sáng tạo .
